Rozwój i stymulacja percepcji słuchowej

Artykuł logopedy Martyny Janiak

Prawidłowy słuch to nie tylko poprawny wynik badania u laryngologa. Dobrze słyszące dziecko ma również wykształcone umiejętności słuchowe (tzw. funkcje słuchowe), które sprawiają, że prawidłowo przetwarza kierowane do niego bodźce dźwiękowe, w tym mowę. Aby uniknąć w przyszłości trudności z czytaniem i pisaniem, a także prawidłowym rozumieniem mowy warto dowiedzieć się, w jaki sposób stymulować rozwój funkcji słuchowych.

Słuch zaczyna rozwijać się już w okresie prenatalnym. Dziecko reaguje (recepcja dźwięku) na bodźce dźwiękowe oraz je rozróżnia i różnicuje – słyszy bicie serca matki, co sprawia, że czuje się bezpiecznie, reaguje na głos taty kopnięciem w powłoki brzuszne mamy, zasypia do dźwięków włączonej przez rodziców piosenki. Rozróżnianie i różnicowanie jest to umiejętność odbierania podobieństw i różnic między sygnałami dźwiękowymi. Naukowo wykazano (A. Tomatis), że maluszki preferują słuchanie wyższych częstotliwości, które to w większości słyszą w brzuchu mamy, dlatego często mówi się do dzieci modulując głos do wysokiego (tzw. Baby talk). Dzieci czują się wtedy przyjemnie i bezpiecznie. Warto zwrócić także uwagę na to, że niski głos niepokoi niemowlęta.

Kolejną funkcją słuchową, która pojawia się już w życiu płodowym to pamięć słuchowa. Płód ma umiejętność zapamiętywania dźwięków muzyki, co łatwo można zaobserwować, prezentując codziennie określoną piosenkę np. poprzez przykładanie słuchawek do powłok brzusznych. Jest wysoce prawdopodobne, że po narodzeniu niemowlę będzie uspokajać się do melodii słyszanej w brzuchu mamy. Uważa się także, że stymulowanie muzyką od 3 trymestru ciąży wpływa na rozwój muzyczny dziecka, a także na szybszy rozwój funkcji językowych.

Po narodzinach dziecko rozwija uzyskane podczas ciąży umiejętności słuchowe. Między 3 a 6 miesiącem życia pojawia się następna funkcja: maluszek zaczyna lokalizować dźwięk. Na początku zauważalne jest to podczas poruszania gałkami ocznymi przez niemowlę w kierunku dźwięku, a ok. 6 miesiąca życia dziecko potrafi już obrócić się w stronę bodźca. Lokalizacja dźwięku wpływa na umiejętność koordynacji słuchowo-wzrokowo-ruchowej.

Lateralizacja słuchowa to przewaga jednej półkuli mózgu w percepcji określonego dźwięku i powiązana z nią dominacja jednego  z uszu (Z. Kurkowski, 2015). Badania wykazują, że za przetwarzanie dźwięków mowy odpowiedzialna jest półkula lewa (ucho prawe), a dźwięków muzyki – półkula prawa (ucho lewe).

W okresie przedszkolnym wszystkie wyżej wymienione funkcje są stymulowane i rozwijają się. Ostatnią ważną sprawnością jest analiza i synteza słuchowa (sylabowa i fonemowa). Jest to umiejętność
świadomego wyróżnienia sylab i głosek w wyrazie z zachowaniem ich kolejności (analiza) lub połączenia głosek/sylab w całość z zachowaniem kolejności (synteza). Wymaga świadomości fonologicznej, w  tym prawidłowego słuchu fonematycznego – umiejętności prawidłowego różnicowania i wyodrębniania głosek. Jest kluczowa do nauki czytania i pisania.

Każdą umiejętność słuchową z nich możemy w odpowiedni sposób stymulować. Poniżej ciekawe i możliwe do wykonania w domu ćwiczenia funkcji słuchowych:

• Recepcja dźwięków: wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków otoczenia, przyrody, czynności, zjawisk, instrumentów.  W sytuacji domowej można puszczać dziecku dźwięki z płyty/ komputera i pytać „co to?”, analogicznie podczas czytania książeczek, wtedy to rodzic realizuje dźwięk, a dziecko ma wskazać desygnat na obrazku w książce.
• Różnicowanie dźwięków: ich wysokości i natężenia. Można do tego dodać ruch, jak w ćwiczeniach rytmicznych np.
  •  „Gdy usłyszysz niski dźwięk – zamieniasz się w słonia i tupiesz; gdy dźwięk będzie wysoki – jesteś pszczółką i biegasz na paluszkach”, analogicznie gdy dźwięk będzie szybki/wolny oraz głośny i cichy.
  • Ćwiczenia z bębenkiem, chodzenie po podłodze, – cicho/głośno, szybko/wolno,
  • Układanie przedmiotów na półce – wysoko/nisko,
  • Dotykamy głowy-nóg – wysoko/nisko.
• Lokalizacja
  • Dziecko ma zamknięte oczy, rodzic stoi za dzieckiem i dzwoni dzwoneczkiem/ gra na bębenku po jednej lub po drugiej stronie ucha dziecka. Dziecko wskazuje palcem, skąd słyszało dźwięk,
  • W pokoju chowamy grającą zabawkę. Dziecko musi samodzielnie odnaleźć źródło dźwięku.
• Lateralizacja
  • W domu lateralizację możemy stymulować jedynie poprzez słuchanie muzyki głośniej przy lewym uchu, a mówieniem do prawego ucha dziecka. Należy też wcześniej upewnić się, które ucho jest dominujące. W razie zaburzeń lateralizacji warto rozważyć trening słuchowy.
• Pamięć słuchowa:
  • Nauka wierszyków, piosenek, rymowanek,
  • Słuchanie bajek i odpowiadanie na pytania dotyczące treści,
  • Zabawa w „głuchy telefon”,
  • Rysowanie zgodnie z usłyszaną instrukcją,
  • Układanie kolorowych klocków w usłyszanej kolejności (tyle klocków, ile dziecko ma lat)

• Analiza i synteza słuchowa (zadania z głoskami warto robić dopiero ok. 5/6 r.ż.)
  • Dzielenie wyrazów na sylaby,
  • Gdzie w wyrazie słyszysz daną sylabę – na początku, w środku czy na końcu? Np. TOR w wyrazie MOTOR.
  • Konstruowanie wyrazów zaczynających się od podanej sylaby,
  • Tworzenie wyrazów poprzez zmianę drugiej sylaby np. kar-ol, kar-ty,
  • Wyodrębnianie głosek na początku i na końcu wyrazu np. który wyraz zaczyna się/konczy na [o]?,
  • Gra w „coś w tym pomieszczeniu na głoskę…” A,Z,L itp.
  • Gra w rozpoczynanie wyrazu ostatnią głoską poprzedniego np. mama mówi „kolor”, dziecko „ryba”, mama: „Arek”, dziecko: „krowa” itp.

• Ćwiczenia rytmiczne:
  • odtwarzanie odegranego przez rodzica rytmu (poprzez klaskanie, tupanie, granie na bębenku),
  • trudniejszą wersją będzie odtworzenie rytmu przedstawionego układem w przestrzeni np. klockami: dwa klocki to dwa uderzenia, przerwa to brak dźwięku, trzy klocki to 3 uderzenia itp.
  •  Można jeszcze bardziej utrudnić zadanie i zastosować kilka kolorów klocków, gdzie każdy kolor oznacza inny instrument/ruch.

Chciałabym także na koniec polecić Państwu książkę do ćwiczeń słuchowych już od życia płodowego prof. J. Cieszyńskiej „Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego. Słuch”.

Autor artykułu: logopeda mgr Martyna Janiak

więcej informacji o naszym specjaliście można przeczytać tutaj: https://logopatka.pl/wspolpracownicy/

Zapraszamy na zajęcia do Pani Martyny 🙂
w Gabinecie Logopedyczno-Terapeutycznym LogoPatka na warszawskiej Woli

Bibliografia:

Z. Kurkowski, Rozwój funkcji słuchowych w: Surdologopedia, teoria i praktyka, Harmonia Universalis, Gdańsk 2015

Udostępnij na: